Το Περιοδικό αποφάσισε να ξεκινήσει ένα γύρο συναντήσεων και συζητήσεων με εγχειρήματα που λαμβάνουν χώρα, σε διαφορετικούς μεν τομείς της παραγωγής και της οικονομίας, έχουν δε ένα κοινό, σημαντικό χαρακτηριστικό. Αφορούν -όχι πιθανόν με τον ίδιο εντελώς τρόπο- συνεταιριστικά εγχειρήματα, διαδικασίες της λεγόμενης «αλληλέγγυας οικονομίας», που υφίστανται χωρίς την ύπαρξη της διάκρισης ιδιοκτητών-αφεντικών-επενδυτών από τη μία και εργαζομένων από την άλλη.
Πρώτος σταθμός το Συν Άλλοις (Συνεταιρισμός Αλληλέγγυας Οικονομίας). Ξεκίνησε τη λειτουργία του το φθινόπωρο του 2011. Δεν ήταν όμως μια προσπάθεια στο κενό. Ο συνεταιρισμός αλληλέγγυας οικονομίας «Συν-Άλλοις», γεννήθηκε μέσα από μια πολύμηνη διαδικασία εσωτερικής διαβούλευσης του συνεταιρισμού ο «Σπόρος», όπου διαπιστώθηκε η ανάγκη καλύτερης οργάνωσης και υποστήριξης του διευρυνόμενου δικτύου διακίνησης των προϊόντων του εναλλακτικού και αλληλέγγυου εμπορίου. Τότε, το 2004, μια ομάδα 20 περίπου ατόμων ασχολήθηκε για πρώτη φορά με το αλληλέγγυο εμπόριο, σε εθελοντική βάση, φέρνοντας καταρχήν τον καφέ του κινήματος των Ζαπατίστας. Συναντήσαμε μέλη του συνεταιρισμού στο διάλειμμα των εργασιών τους για το 18ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ. Στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Νηλέως στο Θησείο, δίπλα σ’ ένα super market…
«Για να δηλώνεται και σημειολογικά η αντίθεση;» αναρωτηθήκαμε δείχνοντας προς το super market.
«Μας βόλευε και μας βολεύει πολύ ο χώρος, τόσο για τα προϊόντα, όσο και για τις εκδηλώσεις που κάνουμε κατά καιρούς. Ωραία παρατήρηση ωστόσο», μας απαντούν χαμογελαστά. «Το «Συν.Άλλοις» εξέφρασε την ανάγκη να περάσουμε από την εθελοντική βάση στην εργασιακή, με παράλληλη διεύρυνση του δικτύου προϊόντων και μεγαλύτερο επαγγελματισμό στη διακίνηση. Το καινοτόμο ήταν ότι περάσαμε από την κλασική πολιτική διεκδίκηση και διαμαρτυρία -καθώς όλοι και όλες ήμασταν ενεργοί σε διάφορα κινήματα- στην έμπρακτη αμφισβήτηση του οικονομικού μοντέλου, στη δημιουργία. Φτιάξαμε δικές μας εναλλακτικές στην πράξη. Στον πυρήνα του, βρίσκεται μια εργασιακή κοοπερατίβα, που δουλεύει ώστε πολλά προϊόντα των αγωνιζόμενων παραγωγών του παγκόσμιου Νότου να φτάσουν σε όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους.
Και οι κανόνες λειτουργίας σας;
«Πρόκειται για μια, επί τοις ουσίας, εργατική κολεκτίβα. Το καταστατικό λειτουργίας του Σπόρου, στο οποίο βασιστήκαμε, αποτέλεσε βάση και για άλλα εγχειρήματα που στήθηκαν σε άλλα πεδία, στην ίδια κατεύθυνση Λειτουργούμε σε συνελευσιακή βάση και τα χρήματα από την πώληση των προϊόντων, μοιράζονται ισότιμα σε όλα τα μέλη με βάση μια προσυμφωνημένη αμοιβή. Το όποιο πλεόνασμα υπάρξει, διατίθεται για την στήριξη κινηματικών δράσεων ή την ένταξη νέων μελών στον συνεταιρισμό», μας λέει ο Ηλίας. «Όταν όμως δεν είσαι στραμμένος προς το πλεόνασμα, δεν το πετυχαίνεις κιόλας», προσθέτει αμέσως, με νόημα.
«Εργατική κολεκτίβα»; Τι σημαίνει αυτό για σας και ποια η σχέση σας με το εργατικό κίνημα και τις δομές του;
«Αρχικά, εμείς οι ίδιοι είμαστε εργαζόμενοι, έτσι αντιλαμβανόμαστε τους εαυτούς μας. Εργαζόμενοι -όχι συνέταιροι, ούτε υπάλληλοι- που συγκροτούμαστε σε ισότιμη, συνεργατική βάση, προωθώντας την ιδέα της εργασίας χωρίς αφεντικά. Είμαστε αλληλέγγυοι σε άλλους εργαζόμενους. Κλείνουμε σε κάθε απεργία. Στηρίζουμε τις δράσεις ενάντια στην κυριακάτικη εργασία και δεν δουλεύουμε τις Κυριακές προφανώς. Κάνουμε κριτική ακόμη και στον χρόνο εργασίας και κατ’ επέκταση αναδεικνύουμε το ζήτημα του ελεύθερου χρόνου που έχει ανάγκη ένας εργαζόμενος σήμερα για να ικανοποιήσει μια σειρά από άλλες ανάγκες της κοινωνικής του ζωής. Αυτό είναι και ένα από τα κεντρικά σημεία της λογικής της λειτουργίας μας. Οι αποφάσεις δε λαμβάνονται με αποκλειστικό γνώμονα το κέρδος, αλλά με μια πιο συνολική οπτική. Εκτός από την οικονομική βιωσιμότητα, μας ενδιαφέρει επίσης το πόσες ώρες δουλεύουμε, η ποιότητα ζωής μας, η απόλαυση της εργασίας μας, οι αρμονικές σχέσεις μεταξύ μας».
Και η σχέση με το εργατικό κίνημα;
«Μας ενδιαφέρει πάρα πολύ. Προσπαθούμε να ερχόμαστε σε επαφή με τα σωματεία και τα κοινωνικά εγχειρήματα των γειτονιών. Σκέφτονται λίγο, «Βέβαια είμαστε μόνο στην αρχή μιας πολύ αντιφατικής συζήτησης. Και όπως κάθε συζήτηση που μόλις ξεκινά, πάντα φέρει μέσα της την εμπειρία του παλιού και την αντιφατικότητα του νέου», προσθέτουν.
Αυτή η αντίφαση πόσο σχετική είναι με τον πυρήνα της συζήτησης που ανοίγει σχετικά με την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, την αποανάπτυξη, το ρόλο των εργατικών κολεκτίβων κ.ά. Ένα από τα συνθήματά σας είναι ‘‘Δημιουργούμε τώρα την κοινωνία που θέλουμε’’. Ποια η σχέση σας με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής;
«Η σχέση μας, προσπαθούμε να είναι μια σχέση καθαρά ανταγωνιστική. Επιχειρούμε την έμπρακτη αμφισβήτηση της καπιταλιστικής οικονομίας. Προτάσσουμε τη λογική μιας οικονομίας δημοκρατικής, με συμμετοχή όλων και με αποτελέσματα ισότιμα για όλους. Παράλληλα όμως, μιας οικονομίας οικολογικά βιώσιμης, κι έτσι κάνουμε κριτική στο ότι σήμερα όλα «οικονομοποιούνται», όλα μεταφράζονται σε χρήμα. Κάνουμε δηλαδή κριτική στις φιλοσοφικές και ιδεολογικές αξίες της κυρίαρχης οικονομίας».
Πώς όμως αυτό αποτυπώνεται συγκεκριμένα στις επιλογές των προϊόντων και των δράσεων;
«Προσέχουμε την οικολογική ισορροπία -με δράσεις όπως ανακύκλωση κλπ.- και παράλληλα επιλέγουμε προσεκτικά τα προϊόντα που φέρνουμε. Για παράδειγμα, αποφεύγουμε να φέρνουμε από το εξωτερικό προϊόντα που παράγονται εδώ, δίνοντας έμφαση τόσο στο οικολογικό αποτύπωμα όσο και στη διατροφική κυριαρχία. Έτσι, κρατάμε κάποιες αποστάσεις από το fair trade (δίκαιο εμπόριο) και την υιοθέτηση ενός εξαγωγικού μοντέλου πρώτων υλών».
Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε σήμερα προσπάθειες από θεσμικούς φορείς, ΜΚΟ, το ίδιο το κράτος, να ενσωματώσουν όψεις αυτών των πρακτικών.
«Η συζήτηση είναι μεγάλη και αντιφατική, όπως σε κάθε δυναμικό πεδίο άλλωστε, στο οποίο “παίζουν” όλοι – συνεπώς και πλήρως αντικρουόμενες δυνάμεις. Δείτε το μιντιακό πεδίο. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι εγκαταλείπεις το πεδίο, το οποίο εξάλλου καταρχήν άνοιξε από το ίδιο το κίνημα. Σημαίνει ότι παίρνεις θέση στη συζήτηση και την αντιπαράθεση και βάζεις διαχωριστικές γραμμές».
Κυρίαρχα εδώ οι διαχωριστικές γραμμές αφορούν τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης γύρω από τη λεγόμενη «κοινωνική οικονομία»;
«Καταρχήν δεν είναι τυχαίο ότι η ΕΕ χρησιμοποιεί τον όρο «κοινωνική» και όχι «αλληλέγγυα» οικονομία – και εδώ οι λέξεις έχουν σημασία. Η ΕΕ λοιπόν αντιμετωπίζει την κοινωνική οικονομία ως έναν τρίτο, υπολειμματικό τομέα της οικονομίας, μετά την κρατική και την ιδιωτική. Κύριος στόχος της είναι η «αποκατάσταση ζημιών» και η αντικατάσταση των δομών κοινωνικής πρόνοιας που καταστρέφονται με την κρίση. Έτσι, μεταφέρεται στην κοινωνία η ευθύνη να αποκαταστήσει τις ζημιές του καπιταλισμού. Πρόκειται για μια τελείως αντιπαραθετική λογική με τη δική μας, που εντάσσεται στα πλαίσια ενός νεοφιλελεύθερου σχεδιασμού. Δείτε τι γίνεται με τις ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. στους δήμους – δείτε πρώτα απ” όλα τις άθλιες εργασιακές συνθήκες».
Δεν υπάρχουν όμως και όρια σε μια τέτοια λογική εντός του καπιταλισμού;
«Προφανώς υπάρχουν όρια. Αλλά κατά την προσωπική μου γνώμη τα όρια είναι δυναμικά, όχι στατικά. Σήμερα οι δομές αλληλέγγυας οικονομίας καταλαμβάνουν ένα ελάχιστο κομμάτι της οικονομίας. Δεν μπορούν προφανώς να αποτελέσουν συνολική εναλλακτική πρόταση απέναντι στην κρίση και τον καπιταλισμό. Σαν δυνατότητα όμως, θεωρώ ότι δεν υπάρχουν όρια. Μπορεί να αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να τείνει να αντικαταστήσει τη σημερινή οικονομία. Για μένα, η μετάβαση σε ένα άλλο κοινωνικό μοντέλο δεν μπορεί να γίνει σε μια στιγμή. Χρειάζονται πολλά επεισόδια μιας αλλαγής που θα κρατήσει πολλά χρόνια. Από την άλλη, δεν μιλάμε για γραμμική ανάπτυξη –οι 10 κολεκτίβες να γίνουν 1000. Απαιτείται η διασύνδεση με άλλες σφαίρες, η επενέργεια στις πολιτικές δυνάμεις κλπ. Εδώ έρχεται ο ρόλος της πολιτικής.»
Άρα ποια είναι η δική σας λογική;
«Εγώ λέω τη λογική μας “πρωταγωνιστική”. Ξεκινάμε από την κοινωνία, αλλά θεωρούμε ότι το παράδειγμα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στρέφεται εναντίον του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει σήμερα, σε καμία περίπτωση αλλά εμφανίζεται, έστω και μειοψηφικά, σαν δυνατότητα ξεπεράσματος του. Στόχος μας είναι τελικά ο κοινωνικός μετασχηματισμός. Αλλά αυτό μπορεί να γίνει «από μέσα». Θεωρούμε ότι όλες οι λειτουργίες της αγοράς -παραγωγή, εμπόριο, διανομή κλπ.- είναι άνετα μετασχηματίσιμες στο δικό μας μοντέλο. Άλλωστε και το σημερινό οικονομικό παράδειγμα δεν πήρε τη σημερινή του μορφή μονομιάς. Τον 19ο αιώνα υπήρχε ένα μικρός αριθμός εργοστασίων που πρέσβευαν τη μετάβαση στον καπιταλιστικό τρόπο. Και πέρασαν περίπου 200 χρόνια μέχρι να μορφοποιηθεί αυτός ως έχει. Ελπίζουμε ότι δεν θα χρειαστούν άλλα τόσα για να υπερισχύσει το δικό μας παράδειγμα», μας γνέφει χαμογελώντας.
Χαμογελώντας τους αφήσαμε κι εμείς, με σκέψεις πολλές αλλά και μια κάπως απροσδιόριστη αίσθηση αισιοδοξίας, να συνεχίσουν τις προετοιμασίες τους για το 18ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ της Αθήνας…