--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Η συμμετοχή μας για τρίτη συνεχόμενη χρονιά στο Πανελλήνιο Συνέδριο Κοινωνιολογίας έχει πλέον καταστεί και για μας, τα μέλη του συνεταιρισμού «το Κιβώτιο», το σταθερό σημείο συνάντησης και διάδρασης με την πανεπιστημιακή κοινότητα στα θέματα που μας αφορούν. Η διεξαγωγή του-πάντα κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου- συνάδει με τους μήνες κατά τους οποίους οι εργαζόμενοι/ες στο Κιβώτιο συνδιαμορφώνουμε την στρατηγική μας σε πολιτικό επίπεδο για την χρονιά που ακολουθεί μέσα από τη διαδικασία της οριζόντιας συνέλευσης. Κατά συνέπεια η παρουσία μας εδώ είναι –κάθε φορά-και η πρώτη δημόσια παρουσίαση του προσανατολισμού της πολιτικής μας πυξίδας για την εκάστοτε χρονιά.
Στο χρόνο που μας αναλογεί, θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε πως αντιλαμβανόμαστε εμείς το ρόλο της συνεργατικής και αλληλέγγυας οικονομίας και δρασκελίζοντας γρήγορα σύγχρονες εξελίξεις, την κριτική και τις εννοιολογήσεις να επιχειρήσουμε ένα βήμα προς τα εμπρός. Θα παρατηρήσατε , τέλος , τη χρήση του πρώτου πληθυντικού. Από την πλευρά μας όποιος αναλαμβάνει την τιμή να εκπροσωπήσει το συνεταιρισμό σε δημόσιες εκδηλώσεις φέρει μαζί του την ευθύνη του α΄ πληθυντικού προσώπου.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Η ΚΑΛΟ σε νέες (;) περιπέτειες…
Ούτε ένας χρόνος δεν πέρασε από την μέρα που η πρώτη αριστερή κυβέρνηση στην ιστορία της χώρας κατάφερε όχι μόνο να ματαιώσει την οποιαδήποτε ελπίδα για έξοδο από την κρίση αλλά να μας φορτώσει και ένα επιπλέον- ίσως το χειρότερο από τα τρία- μνημόνιο. «Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι αρκετά εύγλωττο και συνοψίζει με τον καλύτερο τρόπο τη χρεοκοπία της αριστερής ψευτοεναλλακτικής λύσης» , έγραφε πριν από 5 χρόνια ο Σερζ Λατούς αναφερόμενος στην εκλεγμένη τότε κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ . Να που και 5 χρόνια αργότερα η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνεται πολλαπλά και με μια - κατά τα φαινόμενα- αυτούσια αριστερή πολιτική παράταξη , το ΣΥΡΙΖΑ. Και να που με «πρώτη φορά αριστερά» η πιο σκληρή επίθεση στα λαϊκά στρώματα έχει εξαπολυθεί. Ο νέος αριστερός πραγματισμός θα επιδιώξει να καταφέρει ό,τι η δεξιά αλαζονεία δεν μπόρεσε: να υποτάξει ένα λαό που εδώ και 5 χρόνια αγωνίζεται ενάντια στη νεοφιλελεύθερη επέλαση[1]. Τις συνέπειες αυτού τις βιώνουμε ήδη στις Σκουριές, στα βουνά της Κρήτης, στην πώληση του οικοπέδου της Φιλκεραμ άρα και της ΒΙΟΜΕ, στην εξαίρεση της Εκκλησίας από τα capital controls στην εφαρμογή του πρώτου πακέτου της νέας λιτότητας με ανθρώπινο πρόσωπο, στη νέα σφαγή των συντάξεων και των ασφαλιστικών δικαιωμάτων.
Η περίπτωση της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας οικονομίας (ΚΑΛΟ)- που αποτελεί τον κεντρικό άξονα της σημερινής μας τοποθέτησης- προσφέρει ένα καλό παράδειγμα αριστερής διαχείρισης και σε αυτό το κομμάτι θα δανειστούμε λίγο από τη σκέψη του ουρουγουανού συγγραφέα και δημοσιογράφου Ραούλ Ζιμπέκι, ο οποίος υποστηρίζει -με στοιχεία και με βάση την εμπειρία των προοδευτικών κυβερνήσεων στη Λατινική Αμερική- ότι «δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε προοδευτικές και δεξιές κυβερνήσεις. Αλλάζει το περιτύλιγμα αλλά όχι το περιεχόμενο. Αυτό που ζούμε, λέει ο Ζιμπέκι, και το οποίο δεν έχει ακόμη όνομα, μπορεί να περιγραφεί ως ένας πόλεμος εξόντωσης ενάντια στους από κάτω . Το περιτύλιγμα είναι πιο συμπαθητικό, πιο ευχάριστο από αυτό των δεξιών κυβερνήσεων, αλλά το περιεχόμενο είναι το ίδιο[2]».
Πώς όμως υλοποιείται στην πράξη η παραπάνω διαπίστωση; Σίγουρα δεν υπάρχει μοναδική απάντηση σε αυτό το ερώτημα μιας και στο λαβύρινθο της εξουσίας οι αδιαφανείς διαδικασίες ήταν πάντοτε η εγγυήτρια δύναμη της αναπαραγωγής τους. Ωστόσο μπορούμε να εστιάσουμε στα εξόφθαλμα χαρακτηριστικά αυτής της στρατηγικής με την ελπίδα πως θα καταφέρουμε να αφαιρέσουμε λίγο από το περιτύλιγμα. Ας μιλήσουμε λοιπόν για το σφετερισμό του λόγου μας.
«Όλα για όλους, τίποτε για εμάς» ακούσαμε τον νυν πρωθυπουργό να υπόσχεται σε συνέδρια και στις προγραμματικές δηλώσεις αναπαράγοντας το γνωστό ζαπατίστικο σύνθημα. Πήραν τον λόγο μας από τους δρόμους, τις πλατείες, τα εγχειρήματα των από τα κάτω όπως και οι εργασιακές κολεκτίβες και τον έκαναν επίσημο λόγο, με μικρές αλλαγές για να μας πείσουν πως «κυβερνούν υπακούοντας».
Είδαμε την Ομάδα της Ευρωπαϊκής Ενωτικής Αριστεράς (GUE / NGL) να ορίζει , τον περασμένο Μάιο, τη στήριξη της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (SSE) ως έναν από τους κύριους πυλώνες της στρατηγικής της. Ως εκ τούτου, αποφάσισε τη διοργάνωση του πρώτου Ευρωπαϊκού Φόρουμ Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (1EFSSE) στις αρχές του επόμενου έτους (28 Ιανουαρίου 2016, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) και τους ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ να υπερθεματίζουν : η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία δίνει απάντηση σε ένα μέρος της κρίσης[3].
Είδαμε από το φθινόπωρο του προηγούμενου χρόνου (παράλληλα με το περίφημο πρόγραμμα της Θεσ/νίκης) να τίθεται προς διαβούλευση στο εσωτερικό του κόμματος αναλυτικό κείμενο για την ΚΑΛΟ ως πυλώνας του οικονομικού προγράμματος της τότε αντιπολίτευσης. Λίγους μήνες αργότερα, με πρωτοβουλία του Γ. Δραγασάκη και συγγραφέα τον Τζον Ρεστάκη κυκλοφορεί ένα εσωτερικό κείμενο με τίτλο «Σχέδιο δράσης για την Κοινωνική Οικονομία» έκτασης 40 περίπου σελίδων[4] .Σε αυτό περιγράφονται οι συγκεκριμένες θεσμικές, νομοθετικές, χρηματοδοτικές και λοιπές πολιτικές πρωτοβουλίες που μπορεί να πάρει η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ με σκοπό να ενισχύσει τον τομέα της ΚΑΛΟ ως θεμελιώδες μέρος του Προγράμματος Παραγωγικού Μετασχηματισμού και Παραγωγικής Ανασυγκρότησης. Η αξία αυτών των σελίδων για εμάς έγκειται στο ότι επιτέλους έχουμε μια πρώτη δημόσια θέση της κυβέρνησης σε σχέση με το δικό μας αντικείμενο. Και όσο και αν είναι πραγματικά ενδιαφέρουσα η ανάλυση του πολύ έμπειρου, σε θέματα συνεργατισμού Τζον Ρεστάκη, η δική μας προσέγγιση απέχει πολύ. Και εξηγούμαστε.
Στην προηγούμενη συμμετοχή μας στο ίδιο συνέδριο προκειμένου να προασπιστούμε τη δική μας θέση έπρεπε να αποδομήσουμε μέρος της νεοφιλελεύθερης αφήγησης γύρω από την ΚΑΛΟ. Φέτος θα χρειαστεί να κάνουμε το ίδιο και για την αριστερή. Ευτυχώς μας απάλλαξε από τον κόπο ο ίδιος ο συντάκτης του Σχεδίου (Τζον Ρεστάκης). Αναφέρει λοιπόν: «Ακριβώς όπως η Δεξιά χρησιμοποιεί την κοινωνική οικονομία ως υποκατάστατο για την προώθηση του κεφαλαίου και της αγοράς, αντίστοιχα η Αριστερά συχνά θεωρεί την κοινωνική οικονομία ως όχημα για την προώθηση των σκοπών του κράτους. Ο λόγος είναι ότι παραδοσιακά η Αριστερά βλέπει το κράτος ως το μοναδικό νόμιμο κινητήρα για τη κοινωνική και οικονομική μεταρρύθμιση. Είναι το είδωλο της Δεξιάς που βλέπει νομιμότητα για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη μόνο στην αγορά. Και οι δύο αυτές προσεγγίσεις κάνουν το ίδιο τραγικό λάθος αγνοώντας ή ελέγχοντας θεσμούς της κοινωνίας των πολιτών, που είναι απαραίτητοι για την υλοποίηση τις ριζικής αλλαγής στο σημερινό μοντέλο». Δυστυχώς και παρά την παραπάνω διαπίστωση το εν λόγω Σχέδιο Δράσης προτείνει τον πλήρη έλεγχο της ΚΑΛΟ από τους θεσμούς:
Α. υπαγωγή στα προγράμματα ΕΣΠΑ, Β. δημιουργία Ινστιτούτου ως μια προοδευτική «δεξαμενή σκέψης» (think tank ), Γ.ίδρυση ξεχωριστού Γραφείου διυπουργικής επιτροπής , Δ. συλλογική συγκρότηση των συνεργατικών σε δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο επίπεδο ( για να υπάρχει αφενός συλλογική έκφραση προς τους άλλους θεσμούς της πολιτείας αλλά και για να λειτουργήσει ως συλλογική φωνή της κοινωνικής οικονομίας).,Ε. ίδρυση συνεργατικής τράπεζας.
Αυτά και άλλα πολλά και πάντα με την επισήμανση πως ο «οριζόντιος και συμμετοχικός χαρακτήρας» των εγχειρημάτων πρέπει να είναι εγγυημένος από το κράτος. Εδώ είναι που τα συνεργατικά εγχειρήματα βρίσκονται ένα βήμα πριν την παγίδα της αφομοίωσης και για αυτό το λόγο οφείλουν να αμφισβητούν διαρκώς το εκάστοτε θεσμικό πλαίσιο. Γιατί στα σύγχρονα μοντέλα διακυβέρνησης η καθυπόταξη των από τα κάτω δεν προέρχεται αναγκαστικά από την άμεση υπαγόρευση του τι και πώς ακριβώς οφείλουν να δράσουν. Αντίθετα αυτή πραγματώνεται μέσα από τη δημιουργία αυστηρά κατάλληλων πλαισίων επιτρεπόμενης δράσης[5]. Μιλάμε φυσικά για μια κυκλωτική δύναμη των μηχανισμών ελέγχου των σύγχρονων κυβερνήσεων στους πολίτες. Με αυτόν τον τρόπο ένα εγχείρημα που διευκολύνει τις διαδικασίες ενσωμάτωσής του μοιάζει με το πουλί που όταν αποφάσισε να διαβεί θαρραλέα την ανοιχτή πόρτα του κλουβιού, προσέκρουσε στο απέναντι σφραγισμένο τζάμι.
Η δημοπρασία του οικοπέδου της ΒΙΟΜΕ σε 32 μέρες από σήμερα, η ματαίωση των προσδοκιών των αγωνιστών της ΕΡΤ open στις αρχές του περασμένου καλοκαιριού, η καταστολή των δικτύων χωρίς μεσάζοντες στα τέλη του χειμώνα της χρονιάς που διανύουμε είναι λίγα από τα παραδείγματα αυτής της πολιτικής γύρω από τις κινήσεις των από τα κάτω. Ακολουθεί η υφαρπαγή των «κοινών». Στον επικοινωνιακό πόλεμο η κλοπή της ρητορικής των ριζοσπαστικών μειοψηφιών συγκαταλέγεται στα ισχυρά όπλα των κατά τα φαινόμενα «προοδευτικών κυβερνήσεων». Οι έννοιες ξεχειλώνουν στην μάχη της σημειολογίας και έτσι π.χ η λέξη «αλληλεγγύη» από πολύ συγκεκριμένη έκφανση της συνείδησης της κοινότητας και της ταξικής υπόστασης, χρησιμοποιείται κατά το δοκούν. Τη μία μέρα ως γενική του σκοπού δίπλα σε μια κάρτα: «κάρτα αλληλεγγύης» που αντικαθιστά το επίδομα ανεργίας[6] και την άλλη ως προαπαιτούμενο για να κάνουμε πλάτες στις εθνικές θυσίες για την έξοδο από την κρίση μέσω της ανάπτυξης… Πόσες φορές έχουμε διαβάσει ή ακούσει από τα χείλη των εμπλεκόμενων στην ΚΑΛΟ για το παράδειγμα της Αργεντινής; Ποια είναι η αλήθεια για την πορεία της αργεντίνικης αυτοδιαχείρισης από τις απαρχές μέχρι σήμερα μπορεί κανείς να μάθει μελετώντας το βιβλίο του Ρουτζέρι , «Οι Ανακτημένες επιχειρήσεις της Αργεντινής» από τις συνεργατικές εκδόσεις Ακυβέρνητες Πολιτείες.
Γιατί οι προοδευτικές κυβερνήσεις σφετερίζονται τον λόγο μας; Εν μέρει το κάνουν γιατί συνειδητοποιούν ότι χρειάζονται νομιμοποίηση. Χρειάζονται την έγκριση των από κάτω γιατί ανήλθαν στην εξουσία χάρη σ’ αυτούς. Και γνωρίζουν ότι αν οι από κάτω τις αφήσουν μόνες θα έρθουν σε τεράστια αδυναμία. Αλλά επιπλέον χρησιμοποιούν το λόγο μας, τα σύμβολά μας και τις σημαίες μας για να προκαλέσουν σύγχυση. Η τέχνη της διακυβέρνησης είναι σχεδόν μια τέχνη πρόκλησης σύγχυσης, γράφει και πάλι ο Ραούλ Ζιμπέκι.
Η διεκδίκηση της αυτονομίας: ο μονόδρομος των συνεργατικών
Συνοψίζοντας, μετά από μια γεμάτη πενταετία κρίσης οι προφήτες των οικονομικών δυσκολεύονται να δουν φως στην άκρη του τούνελ. Όπως σε όλες τις κρίσεις έτσι και σε αυτή συντελείται μια βασική διαδικασία –πέρα από την πτώση της αξίας της εργατικής δύναμης- η λεγόμενη «δημιουργική καταστροφή» . Είναι το ξεκαθάρισμα των μικρών και η νέα συσσώρευση κεφαλαίων στις κορυφαίες επιχειρήσεις κάθε κλάδου[7]. Πρόκειται για έναν ενδοκαπιταλιστικό κανιβαλισμό με αρωγό την εκάστοτε κυβέρνηση και θύματα εμάς. Όμως όταν η μέγγενη σφίγγει γύρω από την εργατική τάξη το μόνο που της μένει είναι να υπερασπιστεί τον εαυτό της μέσα από την αυτοοργάνωση των δυνάμεών της διεκδικώντας την πολιτική της αυτονομία. Ποια αυτονομία;
(α) αυτονομία των δυνάμεων της εργασίας απέναντι στο κεφάλαιο (αυτοδιαχείριση)
β) αυτονομία του κοινωνικού υποκειμένου απέναντι στις δομές ενσωμάτωσης στον κυρίαρχο πολιτικό πολιτισμό, π.χ. τα κόμματα και τα κάθετα συνδικάτα
γ) αυτονομία της κοινωνίας απέναντι στις κρατικές δομές
δ) ιδεολογική αυτονομία του κοινωνικού υποκειμένου απέναντι στον κυρίαρχο πολιτισμό και
ε) κοινωνική και ατομική αυτονομία ως πρότυπο κοινωνικής οργάνωσης)[8]
Στο κομμάτι που τους αναλογεί τα συνεργατικά εγχειρήματα οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι το να οικοδομείς μια κοινωνία στο εδώ και στο τώρα είναι μια πολιτική πράξη και όχι ένα στατικό καθεστώς χωρίς κοινωνικό περιεχόμενο και πολιτικό προβληματισμό. Γιατί σε αυτή την περίπτωση κινδυνεύουν να αφομοιωθούν από το σύστημα σε μια εποχή όπου το κάν’το μόνο σου φοριέται από εμπόρους ξυλείας μέχρι τους αγανακτισμένους πολίτες απέναντι σε μετανάστες[9]. Για να το καταφέρουμε αυτό έχουμε κάποιες ιδέες που έχουν δοκιμαστεί στην πράξη βαδίζοντας πάντα ρωτώντας. Κατά συνέπεια :
1. Αποφασίζουμε να σταματάμε την εργασία μας στις γενικές απεργίες, στις κινητοποιήσεις αντιφασιστικού χαρακτήρα ή υπεράσπισης των κοινών. Το καφενείο κλείνει τις πόρτες του δίνοντας τη δυνατότητα τόσο σε μας όσο και στους θαμώνες τους να κατεβούμε σε πορείες.
2. Στελεχώνουμε ως άτομα όχι μόνο τη δική μας τακτική συνέλευση αλλά και τις υπόλοιπες συλλογικότητες της πόλης.
3. Καθιερώνουμε πέραν της τακτικής εβδομαδιαίας συνέλευσης του συνεταιρισμού και μια μεγάλη κουβέντα κάθε 40 μέρες στην οποία χαράσσουμε την στρατηγική του συνεταιρισμού.
4. Ενισχύουμε οικονομικά κινήσεις και κινήματα της πόλης κυρίως μέσω της διοργάνωσης εκδηλώσεων οικονομικής ενίσχυσης: τα 3 αυτά χρόνια λειτουργίας του κιβωτίου υπολογίζεται πως το ποσό της ενίσχυσης που έχει αποδοθεί πλησιάζει το διψήφιο νούμερο σε χιλιάδες ευρώ.
5. Διοργανώνουμε πολιτικές εκδηλώσεις με θέμα την αυτοδιαχείριση, συμμετέχουμε όπου μας καλούν εκτός και εντός Κρήτης, παράγουμε λόγο σε δημόσια και εναλλακτικά μέσα.
6. Ενισχύουμε τη δημιουργία άλλων συνεργατικών εγχειρημάτων τόσο υλικά όσο και σε επίπεδο τεχνογνωσίας. Επιδιώκουμε τη δικτύωση και το συντονισμό, ένα μεγάλο ζητούμενο για το πεδίο των συνεργατικών.
7. Διακινούμε υλικό (βιβλία συνεργατικών και εναλλακτικών εκδόσεων, προκυρήξεις, περιοδικά)
8. Ενισχύουμε τη Βιομε με όλους τους τρόπους (διακίνηση προιόντων, 3 εκδηλώσεις στο Ρέθυμνο,)
9. Προσπαθούμε τη διασύνδεσή μας με τα κινήματα εντός (βΑΠΕ, πρωτοβουλίες αλληλεγγύης για τους πρόσφυγες, αντιφασιστικές ομάδες, συνεργατικά από Ηράκλειο) και εκτός Κρήτης (δικτύωση συνεργατικών Αθήνας, συνεργατικά Θεσ/νίκης, Καραβάνι Αλληλεγγύης)
10. Επιλέγουμε πως τοποθετούμαστε στη δημόσια σφαίρα δίνοντας συνεντεύξεις, διαλέξεις και πληροφορίες μέσα από αυστηρά κριτήρια.
11. Επιδιώκουμε την ανάδυσή μας στη δημόσια σφαίρα μέσα από σχέσεις αμοιβαιότητας και τον συνεχή κοινωνικό έλεγχο σε σχέση με τη λειτουργία μας , την ποιότητα των προϊόντων, τη συμβιωτική τους σχέση με τη φύση και τη σύνδεσή μας με τις κοινότητες και τα κινήματα.
12. Τέλος ολόκληρη η δύναμη του συνεταιρισμού «το Κιβώτιο» κρύβεται στο επίπεδο της συνέλευσης του, στο συναινετικό χαρακτήρα των αποφάσεων του και στην αστείρευτη δύναμη που παίρνουμε από τον κόσμο που έρχεται στο καφενείο και που με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε το αισθάνεται κάτι πολύ περισσότερο από ένα στέκι. Το Χαλικούτι είναι ένα κοινωνικοπολιτικό πείραμα που έχει ήδη ξεπεράσει τα όρια των δικών μας προσδοκιών. Όπως και πριν έτσι και τώρα θα συνεχίσουμε να βαδίζουμε ρωτώντας.
Κλείνοντας, ο άλλος κόσμος που θα θέλαμε να ζήσουμε εμείς και τα παιδιά μας δεν είναι εφικτός ούτε με προσευχές και ούτε με πατρονίες. Η ανάγκη για αλλαγή παραδείγματος περνάει μέσα από τη αποδόμηση των εννοιών που χρησιμοποιούν για να μας εκμεταλλεύονται. Εθνικό συμφέρον, ανάπτυξη, ανταγωνισμός, ατομικισμός... Στην άλλη όχθη για να μπορέσουν να αποκτήσουν νόημα λέξεις όπως η συντροφικότητα , η απλότητα, η συνεργασία... και πόσες άλλες, οφείλουμε να δώσουμε πραγματική υπόσταση στα προτάγματά μας διαμορφώνοντας ένα συλλογικό φαντασιακό ικανό να εμπνεύσει και να εμπνευστεί μέσα στη κοινωνική πάλη.
Λένε πως « όταν καταρρέουν οι ριζοσπαστικές ελπίδες είναι το πιο πρόσφορο έδαφος»
Αν αυτό μας φαίνεται πρακτικά αδύνατον- ή ακόμα και ρομαντικό- στην εποχή της απόλυτης αποσάρθρωσης του κοινωνικού ιστού, αν πιστεύουμε πως ακόμη πως οι συνθήκες δεν έχουν ωριμάσει, την ώρα που η ταξική πόλωση χτυπάει κόκκινο και αν πράγματι θεωρούμε πως- όπως και να χει -δεν υπάρχει ελπίδα τότε δεν έχουμε παρά δύο επιλογές: είτε να κάνουμε διαρκώς κύκλους διαμαρτυρίας και θρήνου γύρω από τον εαυτό μας είτε να γονατίσουμε μοιραία στη θέα της καταστροφής. Άλλωστε «όποιος έχει θέσει τον εαυτό του πέρα από κάθε επιθυμία, ποια έλλειψη μπορεί να έχει;».
Αντίθετα ας αναλογιστούμε το εξής : όσο η κρίση επιδεινώνεται οι ουτοπίες του χθες μεταμορφώνονται σε ρεαλιστικές αφηγήσεις του σήμερα. Και αν τη διαπίστωση αυτή τη βρίσκετε σωστή δεν μένει παρά να ορίσουμε το μέρος, τον χρόνο και κυρίως τον τρόπο μέσα από την ανάγκη για αυτονομία- ισότητα –αλληλεγγύη και μόχθο . Μόχθο για την πραγμάτωση του πραγματικά ρεαλιστικού τρόπου συμβίωσης κόντρα στις ανατριχιαστικές ουτοπίες του καπιταλισμού.
εργαζόμενοι/ες στο συνεταιρισμό «το Κιβώτιο» , Οκτ.2015
[1] Θοδωρής Καρυώτης, Αριστερός Πραγματισμός, εκλογική αποχή και κοινωνική αποστράτευση: μια ευκαιρία για αναστοχασμό στο εσωτερικό των κινημάτων»
[7] Περιοδικό Antifa ,τ.48, σελ.6
[8]Θοδωρής Καρυώτης, « Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία και ευρύτερη κοινωνική αλλαγή: συμπλεύσεις,τριβές και προκλήσεις. Εισήγηση στο λαικό πανεπιστήμιο Κοιωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, Θες/νίκη, 16/12/2013»
[9] Νίκος Σούζας, «Σταμάτα να μιλάς για θάνατο μωρό μου» , Ναυτίλος, Θες/νίκη, σ.164,
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΓΑΛΛΟΥ, 23 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2015