Εισήγηση Κιβωτίου για το 3ο φεστιβάλ αυτοδιαχείρισης (Θεσ/νίκη)

Εισήγηση στο 3ο φεστιβάλ αυτοδιαχείρισης (Θεσσαλονίκη 6-7 Ιουνίου 2014)

Συνεργατικά Εγχειρήματα: Τι οφείλουν να είναι στο τώρα και τι μπορούν να γίνουν στο αύριο

Α. Τι οφείλουν να είναι στο τώρα...

    Μετρώντας 2 χρόνια από τη λειτουργία του Κιβωτίου, αυτό που μπορούμε να μεταφέρουμε είναι τα συμπεράσματα της βιωματικής μας εμπειρίας και να τα ανάγουμε σε ένα γενικότερο πλαίσιο λειτουργίας των συνεργατικών εγχειρημάτων. Το σημαντικότερο ίσως ασφαλές συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε είναι πως η αυτοδιαχείριση, η αλληλεγγύη, η ισοτιμία, ο σεβασμός του ατόμου  αλλά και της συλλογικότητας, η συνδιαμόρφωση είναι έννοιες που τίθενται καθημερινά στο πεδίο του αγώνα ως βασικές αρχές του συνεργατισμού. Θα ήταν σφάλμα να τις θεωρήσουμε δεδομένες και να επαναπαυτούμε, όταν καθημερινά δεχόμαστε τόσες προκλήσεις και ως άτομα αλλά και ως συλλογικά εγχειρήματα.  
    Πώς όμως εκφράζονται αυτές οι έννοιες μέσα από ένα συνεργατικό εγχείρημα; Θεωρούμε ότι τέτοιου είδους εγχειρήματα έχουν διττό ρόλο. Ο ένας αφορά σε ζητήματα εσωτερικής λειτουργίας, και λαμβάνοντας αυτό ως πυρήνα ξεδιπλώνεται η εξωστρέφεια που οφείλει να έχει σαν δεύτερος ρόλος, εάν φυσικά μιλάμε για ένα πολιτικοποιημένο εγχείρημα.

α) Εσωτερική λειτουργία
    Αν θεωρήσουμε ότι αυτοοργάνωση και ισότιμες σχέσεις  είναι δύο πρακτικές αλληλένδετες και αλληλοσυμπληρούμενες τότε έχουμε τη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται κάθε τέτοιο εγχείρημα. Ως ισότιμες σχέσεις δεν νοείται μόνο η κυκλική ανάθεση καθηκόντων, δηλαδή όλοι να είναι σε θέση να κάνουν τα πάντα, άλλα και η προάσπιση και ο σεβασμός του ατόμου. Σκοπός είναι μέσα από τα προσωπικά ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες του καθενός να γίνεται πιο δυνατή η  συλλογική έκφραση και δράση. Ο καθένας συμπληρώνει τον άλλο με τις ιδέες, τη φαντασία, τη δράση και την επιρροή που ασκεί στο σύνολο, αλλά και δέχεται από αυτό. Παρ' όλα αυτά η διαχείριση του “εγώ” μας είναι ένα καθημερινό παιχνίδι του μυαλού που καλούμαστε να παίξουμε σε δύσκολες ή εύκολες αποφάσεις ή πρωτοβουλίες. Σ' αυτό το παιχνίδι δεν χρειάζεται να υπάρχει νικητής και χαμένος. Το ζήτημα είναι να διατηρηθούν οι ισορροπίες μεταξύ ατομικής έκφρασης και συλλογικής δράσης προς το κοινό συμφέρον.
    Σε αυτό το σημείο μπαίνει η επιλογή του να λειτουργεί η συνέλευση και να αποφασίζει με σύνθεση και συνδιαμόρφωση και όχι με ψηφοφορία. Η πολιτική διάσταση αυτής της επιλογής νομίζουμε είναι γνωστή. Επιγραμματικά τονίζουμε την οριζοντιότητα στη λήψη αποφάσεων χωρίς άτυπες ιεραρχίες, την διαρκή επιμόρφωση και διαπαιδαγώγηση των μελών προκειμένου να υπάρχει γόνιμος διάλογος και πλουραλισμός απόψεων και επιχειρημάτων, ποιοτικές και όχι ποσοτικές αποφάσεις. Ένα καινούριο στοιχείο που έρχεται μέσα από την εμπειρία είναι η διαχείριση των ανθρώπινων σχέσεων μέσα από αυτή τη διαδικασία. Και τι εννοούμε! Μέσα από τη συναίνεση και τη συνδιαμόρφωση (χωρίς να μπαίνει σε δεύτερη μοίρα η καθημερινή πρακτική) η συνέλευση γίνεται  όργανο και χώρος έκφρασης συναισθημάτων του κάθε ατόμου. Θετικές ή αρνητικές εμπειρίες,  συναισθήματα όπως οργή, απογοήτευση, άγχος ή και ενθουσιασμός για καθημερινά η πιο θεωρητικά ζητήματα, για προσωπικά προβλήματα ή για συλλογικά κολλήματα, πλέον μπαίνουν στο τραπέζι και αναζητούνται συλλογικές λύσεις. Κόντρα στον ατομικισμό που θέλουν να μας επιβάλουν και ενάντια στο μονοπάτι της ανεύρεσης ατομικών λύσεων σε συλλογικά προβλήματα, προσπαθούμε να διαχειριστούμε  συλλογικά και τα συναισθήματα μας.    
    Αν λοιπόν μέσα στις συνελεύσεις καλούμαστε να διαχειριστούμε και συναισθήματα τότε σ' αυτό το σημείο ίσως ανοίγονται πολλά κεφάλαια. Ένα από αυτά που θεωρούμε σημαντικό και ίσως πολλές φορές δημιουργεί έντονα στα μέλη και το αίσθημα της αδικίας, είναι το ζήτημα της “αυτοεκμετάλλευσης”. Δουλεύουμε πολλές ώρες και εκτός μιας ορισμένης βάρδιας πολλές φορές και πληρωνόμαστε το ίδιο ή λιγότερο ή και καθόλου σε ορισμένες περιπτώσεις. Εδώ όμως το ζήτημα δεν είναι μόνο συναισθηματικό αλλά και ποσοτικό εφόσον μιλάμε για βιοποριστικά εγχειρήματα. Θεωρώντας προσωρινή την περίπτωση που σε κάποιο εγχείρημα στο ξεκίνημά του τα μέλη  εργάζονται χωρίς να πληρώνονται ή με ένα πολύ μικρό μεροκάματο (γιατί πρέπει να ξεχρεώσουν πρώτα ή μέχρι να ρολάρει η κατάσταση), μένει να προσδιορίσουμε τις άλλες περιπτώσεις. Το να προσφέρουν τα μέλη των εγχειρημάτων εθελοντικά μέρος από τον ελεύθερο χρόνο τους προκειμένου να ολοκληρωθούν κάποιες εργασίες κυρίως εξωτερικές, σχετίζεται με τις επιλογές του σε πολιτικό επίπεδο. Και εξηγούμαστε. Η επιλογή του να είσαι πολιτικό εγχείρημα, άρα να παράγεις πολιτικό λόγο, συμπεράσματα και δράσεις, απαιτεί χρόνο πέραν του οχτάωρου ο οποίος δεν μπορεί για μας να μπει  στη ζυγαριά και να τιμολογηθεί. Επίσης για μας πολιτική είναι και η επιλογή της συνεργασίας και της ενίσχυσης μικροπαραγωγών, προκειμένου να πετύχουμε το μέγιστο δυνατό ποσοστό αυτονομίας από μεγαλομεσάζοντες και πολυεθνικές.
    Συνεταιρισμοί , κολεκτίβες, δίκτυα, και άλλες πειραματικές μορφές αλληλέγγυας οικονομίας είναι πάρα πολύ σημαντικά πράγματα, πρωτίστως για τον παιδαγωγικό τους ρόλο σε θέματα αυτοδιαχείρισης παράλληλα με τις λύσεις που προσφέρουν στο βιοπορισμό. Όμως όλα τα παραπάνω δεν είναι τίποτα αν δεν έχουν έντονο το στοιχείο της πολιτικοποίησης. Δηλαδή, μεταξύ των μελών , τακτικές πολιτικές συνελεύσεις και όχι μόνο διαχειριστικές, διεύρυνση των οριζόντιων δομών στο εσωτερικό, αυτομόρφωση σε θέματα εργατικής αυτοδιεύθυνσης, αναζήτηση επίλυσης εσωτερικών προβλημάτων με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες.  Να  μερικοί δρόμοι μέσα από τους οποίους ένα συνεργατικό εγχείρημα μπορεί να παραμείνει σε τροχιά  πολιτικοποίησης.

β) Εξωτερική λειτουργία
    Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο ρόλος αυτών των εγχειρημάτων είναι διττός. Η εμπειρία  που μπορεί κανείς να αποκτήσει και τα συμπεράσματα που μπορεί να εξάγαγει συμμετέχοντας σε ένα εγχείρημα με το παραπάνω πλαίσιο λειτουργίας είναι πολύτιμα. Γι' αυτό και πρέπει να κοινωνικοποιούνται μέσα από εκδηλώσεις, συζητήσεις και έντυπο υλικό. Στόχος είναι η διάχυση της ιδέας. Ήδη στην Ελλάδα μετράμε πολλά “συνεταιριστικά”  εγχειρήματα τα οποία δεν είναι στην ουσία συνεργατικά. Για το κράτος και το σύστημα αυτή η μορφή επιχειρηματικότητας αποτελεί την εύκολη λύση για την ανεργία γι' αυτό και τα προωθεί. Δεδομένης αυτής της συνθήκης οφείλουμε να διαχωρίσουμε τη θέση μας και να προτάξουμε το δικό μας αξιακό  και ιδεολογικό σύστημα. Με ποιους τρόπους όμως επιτυγχάνεται η εξωστρέφεια;
    Σημαντικό βήμα σε αυτή την κατεύθυνση αποτελεί πρώτα απ' όλα η δικτύωση μεταξύ των εγχειρημάτων. Ένα τέτοιο βήμα όχι μόνο συμβάλει στην από κοινού οργάνωση της δράσης σε σχέση με τα παραπάνω, αλλά μπορεί να έχει και ένα βασικό πρακτικό αντίκρυσμα. Την αλληλοβοήθεια και την αλληλοϋποστήριξη μεταξύ των εγχειρημάτων σε οικονομικό επίπεδο καθώς και σε τεχνογνωσία και εμπειρία.  
    Όμως αν η δικτύωση αρκεστεί σ' αυτά μόνο, τότε κινδυνεύει να γίνει αυτοαναφορική δημιουργώντας μια γυάλα προστασίας για τα εγχειρήματα που συμμετέχουν  σε αυτή. Προκειμένου να αποτραπεί αυτός ο κίνδυνος, θα πρέπει να γίνει άλλο ένα βήμα όπου τα εγχειρήματα από κοινού και όχι μεμονωμένα (όπως ίσως συμβαίνει τώρα) , θα έρθουν πιο κοντά και θα στηρίξουν την ντόπια οικονομία και τους ποιοτικούς μικροπαραγωγούς και τεχνίτες πάσης φύσεως.
    Αναπόσπαστο κομμάτι της κοινής δράσης είναι στήριξη των κινημάτων ανά τόπους. Αν θεωρούμε ότι η εμπειρία που αποκτάμε και οι δομές που δημιουργούμε μπορούν στο αύριο να αποτελέσουν ένα παράδειγμα αυτοοργάνωσης και εργατικής αυτοδιεύθυνσης, τότε η θέση μας είναι πλάι στους εργατικούς αγώνες αλλά και μέσα στα μικρότερα κινήματα που δημιουργούνται για τοπικά ζητήματα. Η αλληλεγγύη σ' αυτά μπορεί να εκδηλωθεί και μέσα από τη φυσική παρουσία και βοήθεια καθώς και μέσα από τη δημιουργία ενός απεργιακού ταμείου ή ταμείου στήριξης γενικά. Κάτι τέτοιο μπορεί να αποτελέσει αφενός την κινητήριο δύναμη για κάποιες δράσεις και αφετέρου ουσιαστική και πολύτιμη βοήθεια ακόμα και για μεμονωμένα που έχουν ανάγκη την οικονομική στήριξη ή άλλες κινηματικές δράσεις όπως π.χ. εφημερίδες που τα άτομα δραστηριοποιούνται κινηματικά.
    Και εδώ μπορεί να τεθεί ένα σημαντικό ερώτημα που βασανίζει του περισσότερους: μπορούν τα συνεργατικά να αποτελέσουν και αυτά ένα κίνημα το οποίο θα εμπνεύσει και θα συνεπάρει κι άλλους ανθρώπους; ίσως ναι. Σίγουρα όμως αυτό δεν εξαρτάται μόνο από τα ίδια, άλλα και από άλλους εξωτερικούς παράγοντες και από τις γενικότερες συνθήκες. Αν θεωρητικά όμως μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, τότε στο εδώ και στο τώρα αυτό που έχει σημασία είναι να πολλαπλασιαστούν βάζοντας φυσικά κάποια κριτήρια και κάποιες προτεραιότητες. Το θέμα δεν είναι να γεμίσει ο τόπος καφενεία ούτε κολεκτίβες παροχής υπηρεσιών, αλλά η ιδέα να επεκταθεί και  στον πρωτογενή τομέα. Για την επαρχία το έδαφος είναι πρόσφορο για τη δημιουργία αγροτικών κολεκτίβων. Προχωρώντας στο αστικό τοπίο όμως τα πράγματα δυσκολεύουν. Εκεί ο στόχος μετατοπίζεται μοιραία στον δευτερογενή τομέα. Και εδώ φωτεινό παράδειγμα μέχρι στιγμής είναι η ΒΙΟΜΕ. Μπορούν να γίνουν κι άλλες ΒΙΟΜΕ; Τότε ίσως να αρχίσουμε  να μιλάμε και να σχεδιάζουμε το μέλλον με διαφορετικούς όρους.  Τότε ίσως και μεταξύ των συνεργατικών η συνεργασία και η δικτύωση μπορεί να περάσει σε άλλο επίπεδο, αυτό της μη εγχρήματης συναλλαγής σαν πρώτο βήμα.
     Μένει προς το τέλος, ως προς το τι οφείλουν τα συνεργατικά να είναι στο τώρα, να αναφερθούμε σε κάτι το οποίο ίσως είναι δεδομένο: τη συμβολή τους στη διεκδίκηση δημόσιου χώρου. Οι χώροι αυτοί αποτελούν σημεία πολιτικής έκφρασης και ζύμωσης του κόσμου, όχι μόνο μέσα στοχευμένες θεωρητικές εκδηλώσεις ή από κουβέντες “καφενείου” αλλά και μέσα από πολιτιστικές εκδηλώσεις και τη στήριξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Είναι σημαντική η προβολή μιας άλλης κουλτούρας, στην οποία τα άτομα έχουν ελεύθερη πρόσβαση στην τέχνη και τον πολιτισμό στηρίζοντας καλλιτεχνικές κολεκτίβες η μικρά σχήματα κόντρα στη βιομηχανία του θεάματος που έχει επιβληθεί.

Β. Τι μπορούν να γίνουν στο αύριο....

Στα δύο αυτά χρόνια ζωής του συνεταιρισμού προσπαθήσαμε- από την πρώτη στιγμή- να διατηρήσουμε τις επαφές μας σε πολιτικό και διαπροσωπικό επίπεδο με εγχειρήματα της Θεσ/νίκης και της Αθήνας που μας εμπνέουν, συμμετέχουμε ως παρατηρητές στη δικτύωση των συνεργατικών εγχειρημάτων της Αθήνας και έχουμε βάλει πλώρη για τη δική μας δικτύωση στην πόλη του Ρεθύμνου. Σκοπός μας είναι  να προασπίσουμε την ιδέα της αυτοδιαχείρισης και να συμβάλλουμε στη διαλεκτική σχέση και  εφαρμογή της. Σε τοπικό επίπεδο, η πόλη μετράει ήδη 5 συνεργατικά εγχειρήματα, 2 που βρίσκονται στα σκαριά και έναν τουλάχιστον αυτοδιαχειριζόμενο αγρό και έπεται συνέχεια... Πώς μπορούν όλα αυτά να συντονιστούν και προς ποια κατεύθυνση; Η απάντηση θα μπορούσε να δοθεί σύντομα και  εύκολα με όλα όσα προαναφέρθηκαν στο πρώτο σκέλος της συζήτησης: διασφαλίζουμε δηλαδή τις αρχές εσωτερικής και εξωτερικής λειτουργίας που αναλύσαμε, επαναξιολογούμε, τελειοποιούμε και περιμένουμε.  Υπάρχει όμως και ένας άλλος τρόπος απάντησης περισσότερο τολμηρός που θα θέλαμε σήμερα να τον ψηλαφίσουμε ανοίγοντας μια συζήτηση που θέτει περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις τελικά. Έτσι κάπως μπαίνουμε  μοιραία στο 2ο σκέλος της κουβέντας μας : τι μπορούν να κάνουν  τα συνεργατικά εγχειρήματα στο αύριο; Ας μιλήσουμε για την ταμπακιέρα λοιπόν.

Κατά τη γνώμη μας, τα εγχειρήματά μας οφείλουν να αναπτύξουν στρατηγικές άμυνας και προοπτικές επίθεσης.  Από τη μία ως άμυνα ορίζουμε το να  απαρνηθούν την ενσωμάτωσή τους στους κόλπους της κοινωνικής οικονομίας ή του τρίτου τομέα της οικονομίας. Ιστορικά παραδείγματα ενσωμάτωσης και σύγχρονη πραγματικότητα μας έχουν διδάξει πως  ο τρίτος τομέας της οικονομίας είναι σχεδιασμένος έτσι ώστε να συμβαδίζει με τον καπιταλιστικό συσχηματισμό κράτους / αγοράς, αναπληρώνοντας κενά λειτουργιών του και λειαίνοντας τις τριβές που δημιουργούνται από τις αντιφάσεις του καπιταλισμού ειδικά σε συνθήκες κρίσης. Για μας η κοινωνική οικονομία ποζάρει ως εργαλειακός αντικαταστάτης του κοινωνικού κράτους και ενέχει συμπληρωματικές σχέσεις με την οικονομία της αγοράς: εν τέλει επιδοτούμενες από ΕΣΠΑ Κοιν.ΣεΠ, δημοτικοί λαχανόκηποι , Μ.Κ.Ο, εθελοντικές και φιλανθρωπικές οργανώσεις αλλά και εγχειρήματα που παρουσιάζονται σεμνά και ταπεινά ως έξυπνες επιχειρηματικές πρακτικές με τις ευλογίες του κράτους, δεν μας τιμούν. Η προτροπή να αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να καταστρέψουμε τον αφέντη, αγώνες χωρίς το κράτος και όχι ενάντια στο κράτος μας απομακρύνουν από τους ταξικούς όρους αναμέτρησης με το υπάρχον. Στα πλαίσια αυτά λοιπόν αν ένας χαρακτηρισμός θα ήταν αναγκαίος για να συνεννοούμαστε θα προτιμήσαμε τον όρο : συνεργατική και αλληλέγγυα οικονομία ως πιο δόκιμο.
Από την άλλη πλευρά οφείλουμε να συσπειρωθούμε γύρω από μια επιθετική στρατηγική με  σημαία μας την αυτοδιαχείριση. Για μας η αυτοδιαχείριση είναι το γέννημα της επανάστασης αλλά και ο δρόμος που οδηγεί σε αυτή γιατί οι θεμελιώδεις της αρχές είναι ασύμβατες με τις αρχές που στηρίζουν το καπιταλιστικό σύστημα και την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Μόνο σε αυτή την εκδοχή έχει νόημα η συζήτηση για το τι οφείλουν να γίνουν τα συνεργατικά εγχειρήματα στο μέλλον.
Υπό αυτό το πρίσμα όμως προκύπτουν προβλήματα νέου τύπου. Λέει λοιπόν ο Φώτης Τερζάκης:
«Στην προώθηση ριζικά εναλλακτικών, κοινωνικών και αλληλέγγυων μορφών οικονομίας υπάρχει ένα σκληρό πολιτικό όριο, και η επιδίωξή τους από ένα σημείο και έπειτα θα πρέπει να σημαίνει ετοιμότητα σύγκρουσης με το κράτος και τους κατασταλτικούς μηχανισμούς. Ποια μέσα όμως αντίστασης και ποιους μηχανισμούς αντιβίας πρέπει και μπορεί να διαθέτει ένα μαζικό εναλλακτικό κίνημα ώστε να περιφρουρήσει την απόφασή του να προχωρήσει σε μακρόπνοους κοινωνικούς πειραματισμούς;»
Τέλος πιστεύουμε ότι όσο αναγκαίο είναι το παράδειγμα ενός άλλου μοντέλου παραγωγής και εργασίας εμπνευσμένου από τις αρχές της αυτοδιαχείρισης άλλο τόσο είναι αναγκαίες και δύο προϋποθέσεις: από την μία η υπάρξη ενός πολιτικού υποκειμένου που να έχει πειστεί γι αυτή την αναγκαιότητα και από την άλλη -και κυριότερον- η ύπαρξη ενός πραγματικά ριζοσπαστικού κινήματος των από τα κάτω. Συνεργατικά, κολεκτίβες, στέκια, καταλήψεις, πειραματικές μορφές ανταλλακτικής οικονομίας είναι πολύ σημαντικά βήματα. Το αν αυτά μπορούν εξελιχθούν σε ανατρεπτικά προγράμματα δράσης εξαρτάται από παράγοντες τους οποίους κανένας δεν μπορεί να προδικάσει: από το αν μια συνδυασμένη ιστορική δυναμική που είναι συνισταμένη πολλών και αστάθμητων παραγόντων ωθήσει προς αυτή την κατεύθυνση οπότε θα πολλαπλασιάζονται με ορμή που θα είναι όλο και πιο δύσκολο να αναχαιτιστεί όσο η υπάρχουσα καταρρέει. Τότε μόνο από νησίδες που φαίνονται σήμερα θα αναδύονται σαν μια νέα και συμπαγής ήπειρος.

Πηγή: http://toxalikouti.org/2014/06/21/εισήγηση-κιβωτίου-για-το-30-φεστιβάλ-αυτ/